Haarlem: miasto w cieniu Amsterdamu i holenderska stolica muzeów

Haarlem położony jest nad rzeką Spaarne i stąd wziął się jego przydomek – Spaarnestad, czyli „miasto Spaarne”. Do oddalonego o 20 kilometrów Amsterdamu można dostać się pociągiem w zaledwie kwadrans. 

Kolejnym przydomkiem Haarlemu jest Bloemenstad – „miasto kwiatów”. Przez wieki było ono historycznym centrum regionu tulipanów.

Tak jak wiele innych historycznych miast Holandii, także Haarlem założone zostało w średniowieczu. Prawa miejskie nadano mu już w 1245 roku. Swoje bogactwo zbudował dzięki opłatom pobieranym od przepływających na ruchliwej trasie północ-południe kraju statków. Niestety, im ważniejsza stawała się żegluga wewnątrzlądowa, tym szybciej rozwijał się pobliski Amsterdam, który już w okresie Złotego Wieku całkowicie przyćmił Haarlem. 

Podczas wielkiej rewolucji przemysłowej miasto zwróciło się w stronę produkcji tekstyliów, włókiennictwa, przemysłowego i maszynowego. Było już jednak za późno, aby móc konkurować ze swoim wielkim sąsiadem. 

W ostatnich latach leżące na skraju Randstad miasto stało się typową „sypialnią” Amsterdamu.

Belgijski święty Bawon jest patronem miasta i poświęconych zostało mu kilka najważniejszych haarlemskich kościołów, co często osoby przybywające do miasta na chwilę wprowadza w błąd. 

Według legend, Bawon miał w zwyczaju zstępowanie z niebios i ratowanie mieszkańców Haarlemu przed najeźdźcami. Ostatni raz miało się to wydarzyć w 1274 roku, gdy miasto atakowały wojska z terenów Kennemerland i Fryzji. Zasługi świętego uwiecznione zostały nawet w okrzyku bojowym Harlemczyków: Sint Bavo voor Haarlem („Święty Bawon za Haarlem!”), którego używano jeszcze w XVI wieku. 

W centrum miasta znajduje się Sint-Bavokerk, zwany również Grote Kerk, niegdysiejszy kościół katolicki, obecnie należący do wyznania protestanckiego. Ogromna gotycka bryła góruje nad starówką i wywiera niezapomniane wrażenie na każdym, kto ją zobaczy. W świątyni brak wyjątkowych dzieł sztuki, jednak znajdują się tam ciekawe, zabytkowe płyty nagrobne, w tym jednych z najsłynniejszych malarzy niderlandzkich epoki Złotego Wieku – Fransa Halsa i Jacoba van Ruysdaela. 

Katolicy mają własną świątynię poświęconą ulubionemu patronowi. Jest to kathedrale basiliek Sint Bavo, bazylika katedralna wzniesiona w XIX wieku w stylu neoromańskim.

Frans Hals to chyba najsłynniejszy Holender pochodzący z Haarlemu. W historycznym centrum miasta znajduje się nawet poświęcone mu muzeum. Hals jest jednym z najsłynniejszych malarzy niderlandzkich okresu Złotego Wieku, czasów, gdy w XVI i XVII wieku Niderlandy rosły w siłę i bogaciły się. Jego nazwisko zawsze wymieniane jest obok Rembrandta i Johannesa Vermeera. Frans Hals zasłynął dzięki wyjątkowym portretom, na których ukazywał nie tylko malowaną na zamówienie elitę, ale także zwykłych ludzi w całej swojej brzydocie. 

We Frans Hals Museum, ulokowanym w zabytkowym budynku Oude Mannenhuis (historyczny odpowiednik domu starców, gdzie mężczyźni powyżej 60. roku życia wspólnie dożywali spokojnej starości), podziwiać można dzieła niderlandzkiego mistrza, a także wystawy innych artystów, także współczesnych.

W Haarlemie znajduje się także najstarsze muzeum w całej Holandii. Jest to Teylers Museum, położone nad rzeką Spaarne. Warto się do niego wybrać, gdyż nie wszędzie w Europie trafić można na dzieła Rembrandta czy Michała Anioła.

W mieście można znaleźć też takie miejsca jak Muzeum organów beczkowych czy Muzeum psychiatrii.

Poza wymienionymi miejscami w Haarlemie koniecznie zobaczyć jeszcze należy:

Grote Markt 
Stary Rynek w Haarlemie jest wielkim placem w centrum miasta, wokół którego znajdują się najważniejsze zabytki, jak na przykład kościół Sint-Bavokerk i ratusz. Na placu znajduje się figura znana Loutje, rzeźba przedstawiająca Laurensa Janszoona Costera, pioniera w dziedzinie druku. 

Stadhuis
W haarlemskim ratuszu po dziś dzień urzęduje Rada miejska. Na miejscu obecnego ratusza w XIII wieku wzniesiono klasztor Dominikanów, sam Stadhuis zajmował niewielką działkę obok. Dopiero w XVI wieku, po tym, jak klasztor zlikwidowano, budynki połączono i przebudowano. Dzisiejsza fasada ratusza zyskała swój kształt w XVII wieku i stanowi przykład niderlandzkiej architektury barokowej. 

Vleeshal
Nazwa tego zabytkowego, renesansowego budynku stojącego na Grote Markt, oznacza „halę mięsną”. Powstał on na początku XVII wieku i przez ponad sto lat było to jedyne w mieście miejsce, gdzie dozwolony był handel świeżym mięsem. 

Hoofdwacht
Budynek straży obywatelskiej, czyli Hoofdwacht, to historycznie najważniejszy budynek w mieście. Wzniesiono go w XII wieku i uważany jest za najstarszy w Haarlemie. Aby go zobaczyć, nie trzeba zapuszczać się w wąskie, kręte staromiejskie uliczki – stoi tuż przy Grote Markt.

De Adriaan
Młyn ten, wzniesiony nad wodami rzeki Spaarne, jest charakterystycznym elementem panoramy miejskiej od wielu wieków, a dokładniej od momentu wybudowania go w 1778 roku. Służył do produkcji cementu, farb i barwienia skór. 

Amsterdamse Poort
Zabytkowa brama miejska, strzegąca drogi biegnącej w stronę… Amsterdamu. W czasach, gdy Haarlem opasały mury miejskie, można było opuścić je jedną z dwunastu bram. Amsterdamse Poort to ostatnia z nich zachowana do naszych czasów.